1- مقدمه‌ای بر انتخاب آزمون آماری

انتخاب آزمون آماری مناسب، سوال اغلب محققین جوان یا دانشجویانی است که در حال گذراندن پایان نامه هستند و داده‌ها را جمع‌آوری کرده‌اند ولی هنوز موفق به انتخاب آزمون مناسب برای طرح خود نشده‌اند. همچنین بسیاری از کارکنان مراکز آزمایشگاهی برای انتخاب روش آماری مناسب برای تحلیل نتایج فعالیت‌های کنترل کیفی یا صحه گذاری روشهای آزمون دچار تردید می‌شوند. بر این اساس در این پست همراه با یک فلوچارت، نحوه انتخاب آزمون آماری مناسب را برای تحلیل نتایج شرح داده می‌شود.

2- از کدام آزمون آماری استفاده کنیم؟

حوزه آمار تا آنجا توسعه یافته است که ما را قادر می‌سازد تا تقریبا برای هر نوع طرح تحقیقی که مطرح می شود چندین آزمون آماری در اختیار داشته باشیم. با توجه به چنین امکانی، باید در عین حال منطقی را نیز برای انتخاب نوع آزمون رعایت کنیم. همواره محقق پس از در اختیار داشتن داده ها با این سوال رو بروست که از چه آزمونی برای فرضیات مطرح شده در طرح خود به جهت رسیدن به نتیجه منطقی و مطلوب استفاده کند؟ هر چند سوال تحقیق و فرضیه‌های مطرح شده تا حدودی به او کمک می‌کنند ولی دانستن اینکه چه عواملی در انتخاب یک آزمون دخالت دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. البته بهترین راه برای یاد گیری اینکه از کدام آزمون آماری استفاده کنید این است که خودتان یک آماردان با تجربه باشید. در اینجا هم تجربه بزرگترین معلم است. در حقیقت هیچ روشی وجود ندارد که بتواند به شما یاد دهد که از چه چیزی و در چه زمانی استفاده کنید. مگر اینکه فرصت کافی و تجربه لازم برای انتخاب ابزار مناسب را داشته باشید. این پاورپوینت صرفا راه و روش استفاده از ابزارها را به شما پیشنهاد می‌دهد ولی همه‌ی کار نیست و فقط برای شروع کار مناسب است. ممکن است برای یک طرح آزمون‌های متفاوتی وجود داشته باشد.

موضوعات اساسی که در انتخاب یک آزمون آماری دخالت دارند:

• پرسش تحقیق: سوالی که در ابتدا، یک محقق را برای رسیدن به جواب آن، وادار به تحقیق می‌کند.
• فرضیه تحقیق: هر فرضیه آماری مبتنی بر یک آماره (شاخص آزمون) و هر آماره، توزیعخاصی دارد و توزیع‌های آماری در تعیین آزمون، تعیین کننده هستند.
• ماهیت داده‌ها: مشخص کردن متغیرهای مطالعه و نوع داده‌هایی که محقق از پرسشنامه یا هر منبع دیگری به دست آورده است.

پرسش تحقیق ممکن است در یکی از دسته سوالات اساسی زیر قرار گیرد. این سوالات ما را به سمت انتخاب نوع آزمونی که مناسب تحقیق باشد، هدایت می‌کند.

2-1- انتخاب آزمون آماری برای سوال های مقایسه‌ای

۱- آیا می‌خواهید توزیع یک نمونه انتخابی را با یک توزیع نظری خاص مقایسه کنید؟ یا توزیع داده‌ها را با توزیع جمعیتی که داده‌ها از آن استخراج شده‌‌اند، مقایسه کنید؟

اگر سوال تحقیق به دنبال آن است که نمونه‌ای که در اختیار محقق است، از یک توزیع آماری خاص پیروی می‌کند، آزمون‌های یک نمونه‌ای مانند آزمون یک نمونه‌ای t ، آزمون مربع کای، آزمون دو جمله‌ای و آزمون‌های کولموگروف – اسمیرونوف، آزمون‌های مناسبی هستند.

۲-  آیا قصد دارید دو گروه را با یکدیگر مقایسه کنید؟

اگر سوال یک تحقیق به دنبال اختلاف معنی داری بین دو گروه است، از آزمون‌های دو نمونه‌ای مانند آزمون t زوجی یا مستقل، آزمون کی دو، آزمون من ویتنی، آزمون مک نمار و آزمون‌های مشابه استفاده کنید.

۳-  آیا می‌خواهید بیشتر از دو گروه را با یکدیگر مقایسه کنید؟

اگر در پی اختلاف معنی داری بین بیش از دو گروه هستید، از آزمون‌های آنالیز واریانس یا طرح آزمایشات استفاده کنید.

2-2- انتخاب آزمون آماری برای سوال همبستگی

4-  آیا می‌خواهید رابطه همبستگی بین دو یا چند متغیر را بررسی کنید؟

اگر در پی یافتن رابطه همبستگی بین دو یا چند متغیر هستید از آزمون‌های همبستگی مانند آزمون کی دو، پیرسن، اسپیرمن و تاو کندال و … استفاده کنید.

2-3- انتخاب آزمون آماری برای سوال رگرسیون

5- آیا می‌خواهید رفتار یک متغیر را از روی تغییرات یک یا چند متغیر دیگر الگوسازی و پیش بینی کنید؟

اگر به دنبال پیش بینی مقادیر یک متغیر، از روی اطلاعات مربوط به یک یا چند متغیر دیگر هستید، مباحث مربوط به رگرسیون (خطی، غیر خطی، لجستیک و …) را دنبال کنید.

جدول زیر یک راهنمای مناسب برای انتخاب آزمون‌های آماری می‌باشد.

3- انتخاب آزمون آماری مناسب برای فعالیت‌های کنترل کیفی آزمایشگاه

برای انتخاب آزمون آماری مناسب برای تحلیل نتایج فعالیت‌های کنترل کیفی آزمایشگاه مانند مقایسات بین آزمایشگاهی، مقایسه نتایج کارکنان مختلف و مقایسه روش‌های آزمون مختلف با هدف صحه گذاری یک روش جدید، یکی از موضوعات بسیار مهم نرم بودن داده‌ها است. اگر داده‌های از توزیع نرمال پیروی کننده به طور معمول از آزمون‌های پارامتریک که مبتنی بر میانگین می‌باشند، استفاده می‌کنند. اگر داده‌های غیرنرمال باشد بایستی از آزمون‌های ناپارامتریک استفاده شود. در پست آموزشی انتخاب بین آزمون پارامتریک و ناپارامتریک در مقایسات درون و بین آزمایشگاهی به صورت کامل به نکاتی که بایستی هنگام انتخاب آزمون آمای مناسب برای تحلیل نتایج فعالیت‌های کنترل کیفی در نظر گرفته شود، پرداخته‌ام. هنچنین فلوچارت زیر می‌تواند به عنوان یک راهنمای خوب برای انتخاب آزمون آماری مناسب برای فعالیت‌های کنترل کیفی آزمایشگاه در نظر گرفته شود.

سخن پایانی

برای افرادی که با آمار و تحلیل‌های آماری آشنایی زیادی ندارند، انتخاب روش مناسب تحلیل نتایج، کاری مشکل محسوب می‌شود. از طرفی نرم‌افزار کاربردی مانند Minitab, SPSS, SAS, R و غیره، بسیاری از آزمون‌ها و محاسبات آماری را به راحتی در اختیار کاربر قرار داده است. به همین علت در این پست آموزشی به شیوه انتخاب آزمون آماری مناسب پرداخته‌ایم. به این ترتیب با مراجعه به این متن می‌توانید در بیشتر مواقع، آزمون آماری مناسب را متناسب با اهداف پژوهش خود را مشاهده و به کار ببرید. همچنین در صورت نیاز به برگزاری دوره‌های آموزشی تجزیه و تحلیل آماری نتایج با نرم‌افزار MINITAB یا SPSS می‌توانید با ما تماس بگیرید.